حيوانات چگونه با هم صحبت مي کنند

دنياي حيوانات، دنياي پر رمزورازي است، دنيايي که از ديرباز بشر جستجوگر را به دنبال خود کشانيده وهر روز او را با کشف جديدش شگفت زده کرده است. اگر چه اکنون در اقصي نقاط دنيا دانشمندان ومحققان بسياري مشغول به بررسي و مطالعه در ابعادگوناگون زندگي آنان مي باشند ولي هنوز رازهاي زيادي بر آنها پوشيده مانده که مهمترين و در عين حال شگفت انگيزترين آنها را مي توان زبان حيوانات دانست که اين امر حتي موجب پديد آمدن شاخه اي جديد، در علم «رفتاري حيوانات» به نام «صداشناسي زيستي» گرديده است. دانشي که سعي دارد به نشانه هاي صوتي حيوانات پي ببرد و در اين راه به نتايج قابل توجه اي نيز دست يافته است. اين که حيوانات هم مي توانند «با هم تکلم کنند، به گفتگو بپردازند، شورا تشکيل دهند، مشاوره کنند، کلام هاي عاشقانه بگويند، جشن بگيرند و يا در موقع عزا و ناراحتي، نوحه سرايي کنند.» و شايد قابل تامل باشد که بدانيد اگر چه حيوانات پاي بند قلمرو، خانواده، نژاد و غزايز خود هستند ولي جز در مواردي استثنايي (که براي خود تعريفي خاص دارند) تمامي مشکلات و احتياجات روزانه خود رااز طريق کلام برطرف کرده و هرگز از وسايل دفاعي خود براي همنوعشان استفاده نمي کنند. با ما همراه شويد تا از دستاوردهاي جالب و خواندني دنياي ارتباطات حيوانات مطلع گرديد.
تعيين قلمرو
قلمرو پرندگان چقدر است و تا کجاست؟ آيا مي دانيد مهمترين عاملي که اندازه قلمرو را تعيين مي کند اين است که اندازه قلمرو بايد چنان باشد که نرو ماده اي که در آن زندگي مي کنند در هر فاصله اي از يکديگر بتوانند بدون زحمت، خبرهاي يکديگر را درک کنند. که البته اندازه اين قلمروها در پرندگان بسيار متفاوت است، مثلا قلمرو اين طور تعيين مي شود که اگر پرنده اي در آشيانه ايستاده باشد، بتواندديگري را در آن جا نوک بزند. مرغ شاهدانه خوارقطعه زميني را براي خود نگه مي دارد که بين 10 تا 250 متر مربع است، مساحتي را که بلبل در اختيار مي گيرد، خيلي زياد و از 1200 تا 2000 متر مربع مي باشد. تحقيقات «پروفسور کنراد لورنس» درمورد غازها به شکل منظمتري صورت مي گيرد بدين ترتيب که وقتي محل سکونت خود را يافتند، هفت مرتبه پشت سر هم قارقار مي گويند و معني آن اين است که مزاحم ما نشويد، ما اينجا خوراکي داريم و وضع خوب است. اگر شش مرتبه قارقار کنند معني آن اين است که بايد سرعت کمتر شود، و اگر فقط سه مرتبه صدا کنند يعني دقت کنيد; آهسته تر پيش رويم.
انتخاب همسر و تشکيل خانواده
ارتباطات ما بين حيوانات و با جهان پيرامونشان به غير از گونه هاي معدودي از حيوانات که از طريقي غيرکلامي و با نشانه هايي مانند ايجاد رايحه، نور، برق و... صورت مي گيرد، اغلب به صورت اداي صوت و از طريق تارهاي صوتي انجام مي پذيرد. ايجاد صوت در پرندگان در هنگام جفت گيري به منظور تشکيل خانواده شايد يکي از زيباترين وشگفت انگيزترين جلوه هاي عالم خلقت باشد. با وجودي که اندام صوتي در پرندگان نر و ماده تفاوتي ندارند، ولي آواز خواندن اغلب مخصوص پرندگان نر است. اگر چه آوازهاي عاشقانه گونه هاي مختلف پرندگان متفاوت است اما همه آنها يک معني را مي رسانند «من تنها و مجردم، قلمرويي در اختيار وبه دنبال همسري مي گردم. » مثلا «سبز قباي نر» مي تواند در يک روز، اين اطلاعيه را 2340 بار تکرار کند و آن قدر اين کار را ادامه خواهد داد تا پرنده اي ماده آواز او را دريابد و براي تشکيل خانواده به سويش بشتابد و يا مثلا مرغ مگس خوار در طلب زوج خود روزانه نزديک به 3600 ترانه مي خواند، اين پرندگان وقتي همسر خود را پيدا مي کنند تعداد ترانه هاي خود را به يک سوم در روز تقليل مي دهند. پروفسور گلوک از دانشگاه شيکاگو معتقد است که خوک هاي آبي براي خود الفباي مخصوصي دارند که مانند الفباي زبان انسان ها از ترکيب با يکديگرمي توانند به راحتي با هم صحبت کنند. «دکتر هوبر» از آلمان نيز بعد از تحقيقات وسيعي در زمينه زبان ملخ ها و جيرجيرک ها اين طور مي گويد: «بعضي از ملخ ها با پاهايشان صحبت مي کنند بعضي ديگر نيز با بالهاي جلو خود را به هم مي مالند و يا اين که فک ها را به هم مي سايند. به هر صورت صداهايي که ملخ ها ايجاد مي کنند بنا به قواعد بسيار منظمي به جملات و کلماتي مابين آنها تبديل مي شود. حيوان مي تواند با تغيير تعداد دندانه هايي که بر بالش مي سايد صداهاي مختلفي ايجاد کند.» او معتقد است، ملخ ها بسيار نژادپرستند و جفت خود را در ميان هم نوع خود انتخاب مي کنند، به طوري که ملخ نر و ماده در ميان علفزارها آواز سرمي دهند و هر نري آواز نوع خود را مي خواند گويي که مي گويد: «من ماده اي از نژاد خود مي خواهم.» «لورنس» محققي است که سال هاي متمادي درباره پرندگان تحقيق کرده است او داستان عاشقانه بسيار جالبي را از زغن ها (حيوان شکارياب، کوچک تر از کلاغ) حکايت مي کند. زماني که سر دسته زغن ها براي خود معشوقه اي را برمي گزينند با صداي «زيک زيگ» به او اظهار عشق مي کنند، از ميان تمامي زغن هاي ماده آن که زغن نر به او نظر دارد، موضوع را مي فهمد و زغن ماده به زبان چشم موضوع را به او مي فهماند و مرتبا با حرارت به او نگاه مي کند، در تمام اين مدت زغن ماده به هر سونگاه مي کند و فقط به عاشق خود نظر نمي اندازد. فقط گاهي در مدتي کمتر از يک ثانيه زيرچشمي به او نگاه مي کند و بدين وسيله او را مطمئن مي سازد. خبر نامزدي سردسته زغن ها با يک زغن ماده به سرعت پخش مي شود و تمام پرندگان از اين موضوع مطلع و به آن احترام مي گذارند. موضوع انتخاب همسر در اردک ها متفاوت از بقيه پرندگان است آنها تشريفات خاصي براي يافتن جفت خود دارند و زبان آنها براي جلب جنس ماده زبان رقص و حرکات موزون است. تمام اردک هاي نر در فضاي محدودي جمع مي شوند و ماده ها هم دور آنها حلقه مي زنند و به آنها نگاه مي کنند، آنگاه نرها شروع به رقص دسته جمعي بسيار منظمي مي کنند، اين رقص بسيار شباهت به رقص باله دارد و عجيب آن است که اگر يکي از اردک هاي نر در رقص خود يک حرکت اشتباهي کند يا قدم اشتباهي بردارد اردک هاي ماده تقاضاي او را نمي پذيرند. کمي در رابطه با حشرات بايد گفت بسياري از حشرات با زبان بسيار عجيبي با يکديگر ارتباط برقرار مي کنند، آنها به وسيله انتشار بوهاي مخصوصي از فاصله هاي بسيار دور علامت مي دهند، حيوان ماده از قسمت هاي عقب بدن، ماده معطري را ترشح مي کند و فاصله اي که حشره نر بو را احساس مي کند باور نکردني است، انسان فقط از فاصله چند متري بو را احساس مي کند ولي اين حشرات از فاصله چند کيلومتري بوي ماده خود را درک مي کنند. دانشمندان براي اين که بفهمند حشرات از چه فاصله اي بو را احساس مي کنند از قطارهايي که درحال حرکت بودند کرم هاي نر را به فاصله هاي منظمي رها کردند. پس از طي يازده کيلومتر بسياري از کرم ها راه محل سکونت ماده ها را پيدا کردند و عجيب است، نه؟
مشاوره براي رهايي از خطر
خوک هاي آبي همان قدر که بسيار هوشمند و زيرک هستند، حراف نيز مي باشند و صداهاي دسته جمعي آنها براي کارشناسان نيروي دريايي ايجاد دردسرهاي بزرگي مي کند. زيرا موجب اختلالات و اشتباهاتي در دستگاه هاي گيرنده صوت و لوازم دفاعي زيردريايي ها مي شود. از اين رو دانشمندي با نام دکتر «ليلي» در آمريکا به اتفاق همکارانش در صدد برآمدند تا دست به آزمايش هايي بزنند و علت اين پرحرفي و سر و صداي زياد اين حيوانات را دريابند. آنها در ساحل اقيانوس آرام در عرض دهانه مردابي پانزده نشانه را به فاصله سه تا بيست متر از يکديگر جاي داده و در نزديکي آن محل دو ميکروفن همراه با ضبط صوتي قرار دادند. بعدازظهر همان روز پنج خوک دريايي در پانصد متري آن محل ظاهر گشتند، ضبط صوت صداهاي آنها را ضبط کرد و معلوم شد که حيوانات تشخيص داده اند که بر سر راهشان چيزهاي مشکوکي قرار دارد. آنها سرعت حرکت خود را کم کردند و وقتي که به فاصله 400 متري (نزديک دهانه مرداب) رسيدند گروه به هم فشرده اي تشکيل دادند. آنگاه يکي از آنها از گروه جدا شده و با احتياط از يک نشانه به نشانه ديگر رفت، سپس به سوي هم قطاران خود بازگشت، در اين موقع کنسرتي از سوت هاي گوشخراش حيوانات مانند طوفاني در دريا بلند شد. بعد از اين «مشاوره» پيش قراول ديگري براي تحقيق درباره اشيايي که موجب سوظن آنها شده بود اعزام شد. پس از بازگشت گشتي دوم سوت هاي ديگري به گوش رسيد و پس از اين در جلسه آرامش برقرار شد. آن گاه خوک ها درحالي که سوت مي کشيدند پيش رفتند و به محض اين که موانع را رد کردند و تصميم گرفتند که به راهشان ادامه دهند سکوت کردند و ناپديد شدند. البته کسي نتوانست جزئيات گفتگوي آنها را دريابد ولي تيم تحقيق بر اين عقيده شد که آنها براي شناخت چگونگي خطر مشاوره کرده و مذاکرات آنها درباره اين مطلب بوده است: «آيا اين نشانه ها با تورهاي ماهي گيري انسان ها شباهتي دارد و يا خطر ديگري را در بردارد.» اما مارماهي با زباني ديگر براي اعلام خطر و ترساندن دشمن اقدام مي کند و آن هم ايجاد ارتعاش در سراسر بدن است. اين نوع ماهي در بدن خود نيروي برق توليد مي کند، قابل توجه است که بدانيد رومي هاي قديم در زمان «نرون» با شوک برق اين حيوان بعضي از بيماري ها را معالجه مي کردند، بيماراني را که گرفتار بيماري هاي روحي يا سردرد و يا نقرس بودند داخل استخري مي کردند که تعدادي ماهي برق دار در آن وجود داشت تا شفا يابند. بد نيست بدانيد که زاغ با فرياد به دشمن حمله مي کند، اگر بچه هايشان بترسند و علامت بدهند، پدر و مادرشان به سرعت و بلافاصله برمي گردند و با مشاهده دشمن بدون توجه به نيروي جسمي خود، به آن حمله و تمامي جنگل را با فريادهاي خود خبر مي کنند. در حيوانات بزرگ تر و کامل تر نيز غريزه علاقه پدر و مادر به فرزند کامل تر ديده مي شود. گوريل ها براي حمايت از فرزندان خود نعره هاي جنون آميز سرمي دهند و به سر و سينه خود مي کوبند. همچنين دانشمندان آمريکايي در يکي از باغ وحش هاي نيويورک آزمايشي را درباره زبان ميمون ها در زمان خطر به عمل آوردند و متوجه شدند، هنگامي که ابرهاي طوفان زا در هوا ظاهر مي شود، ميمون هاي پيش کسوت با صداهايي اعلام خطر کرده و به سرعت بچه ها را به جاي امني راهنمايي مي کنند.
اعلام تسليم، عجز و درماندگي
حيوانات علامت ديگري هم دارند که در بسياري از آنها مشترک است و اغلب انسان ها هم آن را درمي يابند، اين علامت فريادهاي درماندگي است و اين زماني رخ مي دهد که يا در سوگ همنوع خود مي نشينند (مانند کلاغ ها و ميمون ها) و يا در موقع جنگ و دعوا حالت تسليم به خود مي گيرند، ولي يکي از جالب ترين حالت ها در ميان خروس ها ديده مي شود. که خواندن آن خالي از لطف نيست. در جنگ خروس هاي بالغ، دو حيوان تا موقعي مي جنگند که يکي از آنها احساس ضعف کرده و فرار اختيار کند، اگر او پشت به گوشه ديواري داشته باشد و نتواند فرار کند سر خود را در جعبه يا سطل يا سوارخي فرو مي برد و اعتراف به تسليم مي کند!

هوش موش

موش حيواني فوق العاده کنجکاو، ظريف ، با حرکاتي تند و نشاط آور است . وزن موش به غير از تيره موشهاي صحرايي تقريباً به 50 گرم مي رسد . بزرگترين و خطرناک ترين نوع موشها نوع آفريقايي آن است که در حدود سه کيلوگرم وزن دارند و با مارها نيزمي جنگند . طريقه کشتن مار به وسيله موشها خيلي جالب است . موشها ساعتها در کمين مار ساکت مي مانند و مار را هنگام استراحت غافلگير کرده و با يک جهش ، گردن مار را مي گيرند و حيوان را خفه مي کنند. در اروپا نوعي موش وجود دارد که کوچکترين موشهاي عالم است . اين موش ريز ، بيشتر از 5 تا 7 سانتي متر طول ندارد. موش به آساني انس مي گيرد و مي فهمد که او را به بازي گرفته اند . اگر يکي دو روز با او بازي کنند و حرکاتي را يادش بدهند، از روز سوم خودش جلوي روي شما به جست و خيز و بازي مي پردازد ، هيچ جا نمي رود و از هيچ حرکت شما نمي ترسد.

"موش و موسيقي"
بر اساس نتايج تحقيقات، موش ها از موسيقي لذت مي برند . اگر شما قناري ، طوطي و يا بلبل خوش آوازي درمنزل داشته باشيد، موش در منزلتان زياد مي شود . حتي ديده شده که موشها زماني که اطاق را خلوت مي بينند، از لانه خود خارج شده و در اطراف قفس و يا زير آن به جست و خيز پرداخته و حتي صداهاي عجيب و غريبي به تقليد از پرنده خوش صدا از خود در مي آوردند

مهاجرت در ماهي ها

تعریف مهاجرت:
اشکال مختلف جابجا شدن بین دو منطقه را مهاجرت گویند . بعنوان یک اصل کلی ، پدیدۀ مهاجرت واکنشی است که موجود زنده در مقابل تغییرات شرایط محیط از خود نشان می دهد.(1) مهاجرت در بعضی ازپستانداران( مانند خفاش و گوزنهای بارانی ) ، ماهی ها و پرندگان صورت می گیرد. و این مجموعهسعی نموده است تا به بررسی این پدیده در ماهی ها و پرندگان بپردازد. پرندگان بدلیل سادگی مشاهده و عادات خاصی که در هنگام مهاجرت دارند از دیگر حیوانات مشخص تر می باشد. به همین دلیل بر روی مهاجرت آنها مطالعات بسیاری انجام گرفته است .
مهاجرت در ماهی ها :
محیط آبها که ماهی ها در آن زندگی می کنند دارای وضع ثابت نبوده ، بلکه همواره تغییرات هیدرولوژی و بیولوژی بطور متناوب و یا مداوم در آنها صورت می گیرد. از طرف دیگر در خود ماهی ها نیز بر اثر رشد ونمو سلول های تناسلی ، تغذیه و سایر علل ، تغییراتی پدیدار می گردد . نتیجه اینکه ماهی برای برقراری موقعیت مناسب با شرایط جدید ، ناچار است به هر سو حرکت کند.
بنابراین نه فقط تغییرات محیط خارج بلکه تغییرات محیط داخلی نیز ماهی را بحرکت و تلاش به جوانب وامیدارد .
اگر حرکت ماهی طولانی و برای مسافت زیاد و یا فواصل متناوب و در زمان معینی صورت گیرد ، آنرا مهاجرت می نامند.(3)
- علل مهاجرت:
مهاجرت یا برای تغذیه ، یا جهت تولید نسل و تکثیرو یا تحت تأثیرات شرایط دما ی محیط ، صورت می گیرد.(3)
عوامل خارجی از قبیل درجه حرارت آب و میزان اکسیژن آن ، طول شب و روز، با تسریع و یا تضعیف عمل مهاجرت ها ، در این امر دخالت دارند ، ولی این فاکتورها برای تبدیل یک ماهی ثابت و گوشه گیر به مهاجر کافی نیستند. بنابرا ین لازم است که خود ماهی نیز دستخوش تغییرات داخلی شود . این تغییرات می تواند ، سیستم عصبی حیوان را نسبت به محرکهائی که قبلاً در مقابل آن بی تفاوت بوده است حساس نماید.در زیر به نمونه ای از این تغیرات اشاره شده است .
تغییرات هورمونی مربوط به رسیدگی جنسی ، می تواند نقش مهمی در مهاجرت های تولید مثلی داشته باشد . نمونه ای از این
تغییرات، تحریک و فعالیت بیش از حد غدۀ تیروئید در مار ماهیهای نقره ای در فصل تولید مثل می باشد . نمونۀ دیگر ، تغییرات هورمون های هیپوفیزی در ماهی های آزاد در هنگام مهاجرت به دریا می باشد.(4)
- تقسیم بندی مهاجرت ماهی هاicon_sad.gif4)
مهاجرت های ماهی ها را به دو دسته اصلی تقسیم می کنند:
الف – مهاجرت های هولو بیوتیک ( Holobiotique )
این مهاجرت در ماهی هایی صورت می گیرد ، که در تمام دوران زندگی خود ، در آب شور و یا آب شیرین بسر می برند، و مهاجرت
نیز در همان محیط صورت می گیرد.و از این جهت دو نوع مهاجرت هولو بیوتیک وجود دارد ، که یکی در آب دریا و دیگری در آب شیرین صورت می گیرد.
1- مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های دریائی :
- مهاجرت در شاه ماهی(CLupea harengus) : به عنوان نمونه در شاه ماهی دریای شمال ، پس از تخمگذاری در سواحل نروژ در اعماق ماسه ای ، ماهی های خارج شده از تخم ، توسط جریان گلف استریم بطرف شمال هدایت می شوند. در این زمان ، ماهی از پلانکتون ها تغذیه می کند و دراین اماکن در حدود یک تا دو سال باقی می ماند. در سه سالگی ، بطرف جنوب حرکت می کند ودر این موقع رژیم غذایی خود را تغییر داده و از ماهی های کوچک و سخت پوستان ریز تغذیه می کند. در این مرحله احتیاج زیادی به مواد غذایی پیدا می کند و به حد بلوغ نمی رسد مگر اینکه بحد کافی تغذیه نماید . زمانی که به دورۀ
زاد وولد می رسد ، مهاجرتی در حدود 1700 کیلومتر را ه را طی
کرده است . طول عمر ، شاه ماهی ها تا 20 سال می رسد.
- مهاجرت در ماهی های تن ( Thons) : مهاجرت مربوط به تولید مثل آنها است.



2 - مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های آب شیرین :
مانند ماهی های قزل آلا ( Salmo Trutta ) ، که به هنگام تولید مثل مهاجرت می کند.

ب – مهاجرت های آمفیو بیتیک (Amphibiotique ) Salmo Trutta
در این نوع، قسمتی از مهاجرت دردریا و بخشی دیگر
در آب شیرین صورت می گیرد. این نوع مهاجرت خود به دو دسته تقسیم می شود:
1 - مهاجرت های مربوط به تولید مثل:
-تخمگذاری در دریا: ماهی برای تخمگذاری از رودخانه به دریا می رود . این نوع مهاجرت را کاتادرم (Katadrom )می نامند . مانند مارماهی
اقیانوس اطلس (Anguilla anguilla ) ،
مار ماهی اروپائی ( (Anguilla rostrata
- تخمگذاری در رودخانه : ماهی برای تخمگذاری از دریا به رودخانه می رود .
این نوع مهاجرت را آنادروم (Anadrom ) می نامند.مانند ماهی آزاد(Salmo salar )،
ماهی اوزون برون ، بعضی از ماهی های چشم سیاه (Alosa alosa )

2 – مهاجرت هایی که الزاماً ارتباطی به
تولید مثل ندارند: مانند ماهی کفال ( Mugil cephalus ) ;
این ماهی از دریا به آبهای شیرین و بالعکس مهاجرت می کند.

- چگونگی تعین مسیر درمهاجرت :
مطالعات انجام شده بر روی زندگی ماهی ها نشان داده است که توانایی ماهی در مهاجرت بسوی مقصد معین ویا تغییر مسیر مهاجرت در هنگام تغییرات شرایط خارجی ، به صورت غریزی صورت می گیرد نه بر اساس راهنمائی شعور.(3)
- نقش خط جانبی
معلوم شده است که به کمک خط جانبی ، ماهی می تواند جریان آب و حتی کمترین فشار آب را حس کند، ونیز موقعیت خود را نسبت
به جوانب تشخیص دهد .و حتی اگر ماهی بینائی خود را از دست بدهد می تواند با کمک این دو خط ، راه خود را از دریا به رودخانه
ومحل تخمگذاری بیابد.
بعضی از ماهی شناسان خط جانبی را حس ششم و یا عضو تعیین کننده طبیعت آب ( شوری و دما) می دانند. (3)
- جهت یابی به وسیله آفتاب :
مطالعات نشان داده است که ماهی ها می توانند ، موقعیت خود را زمانیکه تحت تأثیر آفتاب مصنوعی قرار می گیرند ، تغییر
دهند. آنها می توانند بطور دقیق در برابرتغییراتی که در نقطه شمال دریایی بوجود می آید واکنش نشان دهندو جهت ثابتی داشته باشند. آنها همچنین می توانند تغییرات ارتفاع آفتاب را تشخیص دهند وبنابراین قادرند عرض جغرافیایی موقعیت خود را بدانند.(icon_cool.gif
- نقش حس بویایی :
ماهی دارای مراکز بویایی بزرگ می باشدو معلوم شده است که دارای حس بویایی قوی است.اگر اسیدیته یا مواد معدنی موجود در آب و خصوصیات آب در حافظۀ یک ماهی آزاد اثرگذاشته باشد ، این ماهی می تواندراه خود برگشت خود را بطرف آن آب پیدا کند.این امر به صورت تجربی با خراب کردن حس بویائی ماهی اثبات شده است. ماهی هایی که حس بویایی آنها تخریب شده است، به بخشی از رودخانه برنمی گردند و گمراه می شوند .(icon_cool.gif

واكنش هاي رفتاري مارها

در مار ها ، رفتار هاي فردي مثل انگيزه هاي گرسنگي ، جفت طلبي ، جفتگيري ، دفاع و تهاجم ، مسكن گزيني ، تغيير مكان و نيز ساعت زيست شناختي ديده مي شود .
مار به هنگام گرسنگي در طلب طعمه و صيد به حركت در مي آيد و به محض شناسايي طعمه بي حركت بر جاي مي ماند . تشخيص طعمه به وسيله ي زبان است . تغيير مكان و يا تغيير جهت طعمه را هم به كمك زبان رديابي مي كند . اگر طعمه قصد دور شدن داشته باشد ، مار به آرامي طوري به سوي او مي خزد كه طعمه متوجه حركت او نمي شود . پس از آنكه طعمه را در شرايط مناسب يافت ، با حمله اي فوق العاده سريع و برق آسا كه به ندرت به خطا مي رود به دور شكار مي پيچد و يا آن را در دهان مي گيرد.
مار هاي سمي با تزريق مقداري سم به طعمه و مار هاي غير سمي با فشار به صيد از تحركش مي كاهند و آن را براي بلع آماده مي سازند.

اغلب مار ها در هنگام گرسنگي ، براي صيد شكار ولع زيادي از خود نشان مي دهند و اگر طعمه كوچك باشد ، چندين طعمه را مي بلعند . اما مار ها وقتي كه سير باشند به فكر ذخيره سازي غذا و جمع آوري طعمه نيستند.
چه بسا ديده شده كه موشي از سر و كول مار سير در قفس بالا و پايين مي رود ، بدون آنكه طعمه ي آن شود .
مار ها در حضور عوامل محرك از قبيل صدا و نور از صيد و خوردن طعمه خودداري مي كنند.
مار هاي پرنده خوار براي صيد شكار خود را در حالت عمودي به شكل شاخه درخت در مي آورند . پرنده كوچك به هنگام نشستن بر روي اين شاخه ي دروغين بلعيده مي شود .

رفتارشناسي شتر

شترها بطور كلی رفتاری آرام و هوشی محدود دارند و بردباری، تحمل سختی ها و بی تفاوتی در برابر عوامل جوی نامناسب ، از ویژگیهای آنها به شمار می آید. این حیوانات در دشوارترین شرایط آب و هوائی، بی غذائی و بی آبی به كار خود ادامه می دهند و این كار را تا آخرین رمق باقیمانده خود دنبال می كنند. شتر ماده معمولاً آرامتر از شتر نر می باشد.
شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامهاست و كمتر علائم خستگی و ناراحتی از خود بروز می دهد. به همین جهت باید به دقت حیوان را تحت نظر داشت زیرا كه در هنگام بیماری نیز بدون هیچگونه اظهار ناراحتی همچنان به كار خود ادامه می دهد و امكان دارد ناگهان از پای بیفتد.
گاهی اوقات ، برخلاف آنچه گفته شد، شترهایی را می توان یافت كه رفتار ناخوشایندی نظیر سركشی، نافرجامی و لجبازی از خود نشان می دهند. بطور كلی ، رفتار شتر در درجه نخست به طریقه نگهداری ، پرورش و برخورد با شتر بستگی دارد، بویژه اگر نگهداری شتر توسط افراد كم تجربه انجام شود، پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت، چه اینكه شترها در قبال برخورد محبت آمیز پرورش دهندگان خود رفتار مثبتی خواهند داشت. باید افزود كه هرچه در سنین پائینتر به آموزش شتر اقدام شود بهتر است و باعث می شود كه شتر رفتار بهتری از خود نشان دهد.
شتر نر، بویژه در فصل جفتگیری و یا مستی، دوره هایی از رفتارهای عصبی و ناخوشایند از خود بروز می دهد و ممكن است كه صداهای بلند و آزاردهنده ای از خود بیرون آورد، هنگامی كه حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد، اگر به دهان او بنگریم در مؤخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم كه احیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و گاهی از دهان بیرون می زند و بنظر می رسد كه وظیفه این توده مرطوب كردن مؤخره حنجره است. همچنین شتر نر مست ممكن است بدون دلیل به شتران دیگر حمله كند، و بیضه ها، مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز بگیرد.
بهمین جهت بهتر است كه در هنگام كار، شتران نر و ماده را از هم جدا كرد، علاوه بر آن ممكن است كه شترها در هنگام گرفتن افسار آنها و یا نهادن بار،‌از خود صداهای بلند آزاردهنده ای در آورنداما بهیچ وجه خطری نخواهند داشت، و پس از حركت به تدریج آرام شده و اگر كودكی نیز افسار آنها را بگیرد و حركت كند به آرامی دنبال وی خواهند رفت.
هنگام معاینه شتر باید كاملاً مواظب بود، زیرا علیرغم آرامش ظاهری، این حیوان می تواند لگد بسیار محكمی بزند كه ممكن است تا شانه ها برسد. و همچنین شتر می تواند با دستهای خود نیز لگد بزند. بهمین علت جهت هر كار می باید در آغاز شتر ایستاده را نشاند و اندامهای حركتی قدامی وی را با طناب بست.
نشانه های بیماری شترها، در بیشتر موارد شبیه نشانه های بیماری در سایر حیوانات اهلی است. شترها معمولاً به صورت همیشگی فریاد می كشند و این بعلت تغییر عوامل خارجی بوده، دلیل هیچگونه بیماری نیست. ریزش ترشحات مخاطی و یا بزاق از دهان حیوان نیز به هیچ وجه جزو نشانه های بیماری بشمار نمی رود. تغییر شكل گذرای مدفوع دلیل نارسائیهای گوارشی نیست، زیرا ممكن است تغییر نوع غذا و حتی تغییر مربی باعث این مسئله شده باشد. رنگ خونی ادرار نیز از نشانه های مرضی در شتر نیست و مربی شتر تنها كسی است كه می تواند درباره شترهای بیمار اطلاعاتی بدهد. تأكید بر این نكته ضروری است كه برخلاف حیوانات دیگر، اهمیت زیادی به درجه حرارت بدن شتر جهت تشخیص بیماری داده نمی شود.
هنگامی كه شتر دچار دل درد می شود همچون اسب رفتار كرده درخاك می غلتد و یا اینكه می نشیند و پاهای خود را در هر دو جهت بلند نموده و شكم خود را به زمین می فشارد و سرعت تنفس وی بشدت افزایش می یابد. هنگامی كه حیوان واقعاً مریض باشد و درد بكشد آه و ناله می كند و گاهی اوقات دندان های خود را به شدت به هم می ساید ، ولی این دندان قروچه در حالت مستی و هیجان جنسی و بعد از خوردن نمك نیز مشاهده می گردد.
اسهال در شتر دلیل بیماری نیست زیرا كه ممكن است در نتیجه تغییر جیره غذائی شتر اتفاق بیفتد ویا این كه شتر در اثر ترس و یا زخمی شدن نیز دچار اسهال شود.
شتران حافظه ای بسیار قوی دارند و حوادثی را كه با درد همراه است هیچوقت فراموش نمی كنند، و از سوئی دیگر چنانچه شخصی با آنان صحبت كند او را نیز از خاطر نمی برند. حافظه قوی و جهت یابی صحیح آنان باعث می شود كه آنان مسیر حركت خود را به خوبی تعیین نمایند، بطوری كه در هنگام شب نیز شتر قادر به جهت یابی صحیح است . در گذشته های دور، شتران فاصله بسیار دور میان سرزمین ایرن و سرزمین حجاز را بدون هیچگونه مشكلی طی می نمودند و حاجیان را به زیارت خانه كعبه می بردند. همچنین این شتران در مسیر بسیار طولانی جاده ابریشم بدون آنكه راه خود را گم كنند و یا اینكه از مسیر خود منحرف شوند اقدام به جابجائی كالا از شرق آسیا به غرب آسیا و اروپا می نمودند.
متأسفانه این صفت خوب شتر اخیراً توسط سوء استفاده كنندگان در راههای نامشروع به كار گرفته شده است. بطوری كه در استانهای سیستان وبلوچستان ، خراسان و كرمان از این حیوان صبور و نجیب جهت جابجائی كالاهای قاچاق و مواد مخدر استفاده می شود وشتران باهوش و حافظه ای كه دارند مسیرهای طولانی را كه از آن سوی مرزها در كشورهای همسایه آغاز می شود پیموده و خود را به مقصد نهائی خود در ایران می رسانند. قاچاقچیان بین المللی مواد مخدر، برای كاستن از خطرات احتمالی دستگیری و بازداشت، در اكثر اوقات شتران را با محموله مواد مخدر بدون ساربان و به صورت گله ای در بیابان های مرزی رها می كنندو این شتران بدون آنكه انسانی همراه آنها باشد، این راهها را پیموده، خود را به مقصد می رساندد. برخی از قاچاقچیان مواد مخدر نیز اقدام به معتاد نمودن شتر به تریاك نموده و در خانه های معینی در دو سوی مرز، به حیوان تریاك می خورانند و پس از آنكه شتر به تریاك معتاد شد، حیوان جائی را كه به اوتریاك خورانده شده است به خاطر می سپراد و از یاد نمی برد و هنگامی كه بدن او به تریاك نیاز دارد به آن مناطق می رود و هنگامی كه قاچاقچیان بخواهند محموله ای را ارسال كنند در آغاز برای مدتی شتر را از تریاك محروم می كنند سپس محموله مواد مخدر را بار او كرده و او را رها می كنند و شتر برای رسیدن به خانه ای كه در آن مواد مخدر به وی داده می شد، به سوی آنجا رهسپار می گردد.
شتران پراكنده در بیابان ها از غریزه گله ای خود پیروی می كنند كه این غریزه باعث ایجاد امنیت و آرامش در گله شده و گله را از خطرات احتمالی محافظت می نماید. رهبری گله را معمولاً قوی ترین لوك موجود در گله به عهده دارد و همین شتر نر در هنگام فحلی شتران ماده ، اقدام به جفتگیری با آنان را می نماید و شتران نر دیگر كه در گله وجود دارند از خود حالت مستی نشان نمی دهند و چنانچه دو شتر نر در حالت مستی در یك زمان وجود داشته باشند آن دو با هم به جنگ پرداخته و شتر پیروز است كه اقدام به جفتگیری با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستی خود را از دست می دهد. در فصل جفتگیری ، معمولاً شتر نر هیجان زده بوده و كنترل آنان سخت می باشد ، آنان سر خود را بالا گرفته و دم خود را دائماً تكان داده و به آلت تناسلی خود می زنند و پاهای خود را از هم باز می كنند و ممكن است به حیوانات دیگر و حتی انسان حمله كنند و به آنها صدمات فراوان وارد كنند. در فصل جفتگیری، شترها، كثیف، آزاردهنده و كم رشد می شوند و جهت جلوگیری از چنین مسائلی شترداران اقدام به اخته نمودن شتران كاری و باركش می نمایند. ولی اخته كردن اگر در شتران كمتر از ۶ سال سن انجام شود، خود باعث وقوع تغییرات ناخوشایندی از لحاظ رشد استخوانها و عضلات و قدرت تحمل شتر می گردد ، و از سوئی دیگر اگر اخته كردن بعد از ۶ سالگی انجام شود ممكن است كه عمل اخته كردن برایش خطرناك باشد و بهترین راه برای كنترل شتران اخته نشده در فصل مستی ، ‌اینست كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا بگمارند و او را به حال خود رها نكنند.
معمولاً خطراتی را كه شتر می تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است كه این كار را بوسیله دندان های نیش خود انجام می دهد و به همین جهت بهتر است كه این دندان ها را با سوهان سائیده و كند ساخت تا ضرر ناشی از آنها كمتر شود.
افسانه های فراوانی در مورد جفتگیری شتر وجود دارد. برخی معتقدند كه شتر نر درحضور انسان، با شتر ماده جفتگیری نمی كند و برخی دیگر می گویند كه شتر نر با ماده خود، بدور از گله و یا انسان خلوت می كند، برخی دیگر می گویند اگر انسان شاهد جفتگیری شتر نر باشد، شتر نر كینه او را به دل خواهد گرفت و در پی انتقام برآمده ، آدمی را در جائی خلوت گیر انداخته، به قتل خواهد رساند و همچنین افسانه های دیگر كه هیچكدام از آنها صحت ندارد وجود دارد ولی حقیقت امر، اینست كه این كار در شتر، همچون سایر حیوانات دیگر انجام شود. با این تفاوت كه در شتران، شتر ماده بر روی زمین می نشیند و شتر نر در پشت او قرار می گیرد. معمولاً شتر نر مست بیشترین وقت را جهت یافتن شتران ماده فحل در گله می گذراند و هنگامی كه شتر ماده فحلی را می یابد با فشار آوردن بر گردن شتر ماده او را مجبور به نشستن می كند و ممكن است او را چندین بار گاز بگیرد تا شتر ماده بنشیند. سپس پشت سرش می ایستد به طوری كه اندامهای قدامی شتر نر پشت شانه های شتر ماده قرار می گیرد بعد از آن می نشیند و با دو اندام خلفی خود را به جلو می كشاند و اقدام به جفتگیری می نماید.
در فرهنگ عمومی جامعه ما، شتر حیوانی كینه جو است و كینه شتری ضرب المثل است ، اما در حقیقت شتر مانند هر حیوان دیگر، در هنگام حمله به او ، حالت دفاعی به خود می گیرد و سعی می كند كه از خود دفاع نموده و به دشمن حمله نماید و با لگد پراندن، سر و صدا و فریاد كردن، و بالاخره گاز گرفتن او را از خود دور نماید. داستان های زیادی از كینه شتردر فرهنگ عامیانه ما وجود دارد كه شاید برخی از آنها رنگ و بوئی از واقعیت به همراه داشته باشند كه این مسئله به حافظه شتر باز می گردد و اینكه این حیوان با حافظه قوی خود می تواند به راحتی كسانی را كه قبلاً از آنان آزار دیده است، شناسائی كند و از آنان دوری نماید و یا اینكه در صدد فرصتی برای انتقام باشد.
شتران ماده ، توجه شدیدی به بچه های خود دارند و از لحظه تولد تا مراحل بعدی آنان را تحت حمایت خود قرار می دهند و اگر شتر ماده ای بچه خود را گم كند بی تاب شده، یك دم آرام نمی گیرد و از جائی به جای دیگر در پی یافتن بچه خود می رود و تا هنگامی كه او را نیابد آرام نمی شود. شتران از حیواناتی هستند كه بچه های خود را پس از تولید نمی لیسند، و اگر بچه شتر كشتار شود، شتر ماده از غذا خوردن امتناع ورزیده و به دنبال وی خواهد گشت و هنگامی كه او را نیابد، در گوشه ای مات و مبهوت می ایستد و هراز چندی فریاد می و سروصدا به راه می اندازد .
و از عادت های بد شتران ماده اینست كه برخلاف شیردوشی در گوسفند و گاو، نمی توان شتران را دوشید مگر آنكه بچه شترها نیز در كنار مادر باشند وبرای این كار باید بچه شتر در آغاز پستان شتر را بدوشد و شیردوشی شتران ماده بدون تحریك و وجود بچه شترها، نادر است. بهمین جهت برخی از شتربانان تعدادی از شتران ماده خود را انتخاب می كنند و به تدریج آنان را به شیردوشی بدون حضور بچه شترها عادت می دهند. معمولاً اعراب بادیه نشین عربستان سعودی به این گونه شترها (( مسوح )) می گویند زیرا كه این شترها به مجرد مسح و مالش پستان،‌اقدام به شیردهی می نمایند.
گاهی اوقات اتفاق می افتد كه بچه شتر پس از تولد می میرد، در چنین حالتی شتربان پوست بچه شتر را می كند و آن را از كاه پر می كند و در كنار شتر ماده قرار می دهد تا شتر ماده آن را بو كند و به شیردهی تحریك شود.
چنان چه كسی بخواهد كه به بچه شترها آزار برساند ، شتران مادر به شدت تحریك شده و ممكن است كه اقدام به حمله نمایند. بهمین جهت بهتر است جهت تیمار و یا درمان بچه شترهای بیمار،‌در آغاز آنها را از مادر جدا نموده و در جای دوردستی قرار دهیم كه مادر نتواند او را ببیند سپس می توان با خیال راحت به تیمار و درمان بچه شتر پرداخت .
در پایان نتیجه گیری می كنیم كه در مقایسه با سایر حیوانات اهلی نظیرگاو، گاومیش، گوسفند و بز، شتر دارای حافظه ای قوی تر و هوشی برتر و قدرت تحمل بیشتری است كه تمامی موارد فوق به نحوه زیست این حیوان و هماهنگ شدن وی با محیط خشك و بی آب و علف صحرائی و كویری بستگی و ارتباط مستقیم دارد .
منبع:
رفتارشناسی شتر
تألیف : دكتر احسان مقدس

راز چگونگي جهت يابي پرندگان

به نوشته روزنامه انگليسي اينديپندنت در اينترنت،دانشمندان به تازگي دريافته اند مولکول هاي داخل چشم پرندگان مهاجر قابل جهت گيري بوسيله خطوط ضعيف مغناطيسي است.اين يافته به دانشمندان کمک کرده است به چگونگي جهت يابي اين پرندگان هنگام مهاجرت پي ببرند.

به نوشته اينديپندنت،حدود پنجاه گونه حيوان شناخته شده اند که از جهت ميدان مغناطيسي زمين براي پيدا کردن راه خود استفاده مي کنند،اما دانشمندان نمي دانسته اند که پرندگان چطور اين کار را انجام مي دهند،زيرا ميدان مغناطيسي زمين آنقدر ضعيف به نظر مي رسد که نمي تواند تاثيري بر دستگاه عصبي داشته باشد.اما هم اکنون دانشمندان به شيوه اي رسيده اند که بر اساس يک سري واکنش هاي پيچيده فتوشيمايي درون چشم پرندگان و ديگر حيوانات رخ مي دهد و به آنها کمک مي کند تا از يک جهت ياب و قطب نماي داخلي استفاده کنند.

پروفسور پيتر هور شيمي دان دانشگاه آکسفورد مي گويد از آنجاييکه ميدان مغناطيسي زمين بسيار ضعيف است،بسياري از مردم متوجه نبودند که اين ميدان چگونه مي تواند اعضاي حسي پرندگان يا حيوانات را تحت تاثير قرار دهد و آنها بتوانند جهت يابي کنند.اما تحقيقات نشان داده است که مولکول ها مي توانند ميادين ضعيف و جهت آنها را شناسايي کنند.پرندگان نيز ممکن است از اين واکنش هاي شيميايي در داخل چشمشان استفاده کنند و در نتيجه سيگنال هايي عصبي توليد مي شود که به جهت يابي منجر مي شود.

رفتارشناسي حيوانات

رفتارشناسی، گریزی است برای پاسخ به سوال هایی جالب و جذاب که ممکن است بعضی از آنها خیلی وقت ها با مشاهده یک جاندار از ذهن ما بگذرد و با مطالعه رفتارهایی از جانداران، با وجود زیبایی های فوق العاده، کمتر مدنظر ما بوده و یا دیده شده اند. از جمله اینکه; چرا بعضی از حیوانات انفرادی هستند؟ در حالیکه دیگران بطور گروهی زندگی می کنند؟ چرا آواز پرندگان از سوتهای خالص ترکیب شده در حالیکه آواز دیگران از وزها و تحریرها ترکیب یافته است؟
همچنین سوالاتی کمی و دقیق مانند اینکه; چرا قلمرو مرغ شهدخوار مشتمل بر ۱۶۰۰ گل می باشد؟ چرا جفت گیری سرگین نر بطور متوسط ۴۱دقیقه به طول می انجامد؟ در این مطلب به بررسی چگونگی سازگاری رفتار حیوانات با محیطی که در آن زیست می کنند می پردازیم. وقتی از سازگاری صحبت می کنیم توجه ما به تغییراتی است که در جریان تکامل از طریق فرآیند انتخاب طبیعی صورت می گیرد. بر این اساس ابتدا نظریه داروین در قالب اصطلاحات ژنتیکی جدید به شرح زیر مطرح است:
۱) همه موجودات زنده دارای ژن هایی هستند که سنتز پروتئین را کدبندی می کنند. این پروتئین ها رشد و تکوین سیستم اعصاب، ماهیچه ها و ساختمان بدن موجود را تنظیم و لذا رفتار وی را تعیین می کند.
۲) در درون هر جمعیت بسیاری از ژن ها دارای دو یا بیشتر فرم آلترناتیو یا آلل هستند که پروتئین واحدی را به فرم های کمی متفاوت از هم کدبندی می کنند. این خود موجب تفاوت هایی در رشد و توسعه می شود. لذا در درون جمعیت تغییرات variation وجود خواهد داشت.
۳) بین آلل های مختلف برای جایگزینی در یک موضع واحد روی کروموزوم رقابت وجود دارد.
۴) هر آللی بتواند نسخه های بیشتری از خود را در مقایسه با آلل های دیگر باقی بگذارد، در نهایت جای فرم های آلترناتیو خود را در حمعیت می گیرد. لذا انتخاب طبیعی یعنی بقا» افتراغی آلل های آلترناتیو. در نهایت فرد را بایستی به عنوان حامل موقت یا ماشین بقا» دانست که از طریق آن ژن ها دوام آورده و همانندسازی می کنند.
ژن و رفتار
موضوع بوم شناسی رفتار، موضوع تکامل رفتارهای سازشی در ارتباط با اوضاع بوم شناختی است. انتخاب طبیعی فقط بر روی تفاوت های ژنتیکی عمل می کند و لذا شرط آنکه رفتار تکامل پیدا کند، آنست که:
۱) در درون جمعیت بایستی آلترناتیوهای رفتاری موجود بوده و یا در گذشته وجود می داشته است.
۲) تفاوت ها بایستی توارث پذیر باشند، به عبارت دیگر منشا» بخشی از تفاوت ها باید ژنتیکی باشد.
۳) بایستی بعضی از آلترناتیوها موفقیت تولیدمثلی بیشتر از دیگران ایجاد کنند.
برای مطالعه تاثیر ژن بر رفتار سه روش عمده به کار می رود:
▪ استفاده از موتان های ژنتیکی، شیمیایی و تشعشعی; به عنوان مثال مگس های سرکه ماده یاد می گیرند که به طور انتخابی از بوی بخصوصی که با شوک الکتریکی تداعی شده اجتناب کنند. مگس های موتانت کودن(bunce) یاد نمی گیرند که از شوک اجتناب کنند، هرچند که از سایر جهات رفتاری عادی هستند و می توانند وظایف مبنایی را فرابگیرند. به علاوه وقتی به مگس های عادی نیز بازدارنده فسفودیستر از سیکلیک(آنزیم تجزیه کننده خورانده می شود آنها نیز قدرت یادگیری ضعیفی از خودشان نشان می دهند. یک موتانت دیگر به نام فراموشکار(immnesiac)نیز جدا شده که به طور عادی یاد می گیرد، اما به سرعت فراموش می کند.
▪ تجربیات روی انتخاب مصنوعی; می توان از افرادی که خصوصیات رفتاری را به افراطی ترین مقدارش نشان می دهند استفاده کرد و آنها را به عنوان والدین، در بوجود آوردن شجره های انتخابی به کار برد. مثلا «سیرسیرک صحرایی» یا آواز سر می دهد تا ماده را جلب کند و یا بی صدا سر راه ماده هایی را که به خواننده های دیگر جلب شده اند می گیرد.
▪ مطالعه جفت هایی که تفاوت های ژنتیکی دارند; غالبا جمعیت های یک گونه که به لحاظ جغرافیایی متمایز باشند، ریخت شناسی و رفتار متفاوت دارند. این انعکاسی است از سازگاری های آنها با شرایط متفاوت بوم شناسی. در مطالعه مارهای آبی راه راه در جنوب غربی آمریکا نشان داد که جمعیت های داخلی(غیرساحلی) این مار بسیار آبزی بوده و اغلب در زیر آب از قورباغه، ماهی و زالو تغذیه می کنند. جمعیت های ساحلی در خشکی می چرند و اغلب لیسه می خورند.
در مطالعات مربوط به ترجیح غذایی در آزمایشگاه معلوم شد که مارهای وحشی که از مناطق داخلی شکار شده باشند از خوردن لیسه سر باز می زنند، هرچند که نمونه های ساحلی لیسه را به خوبی می پذیرفتند.
آزمایش هایی که با نمونه های بی تجربه نوزاد به عمل آمد نشان داد که ۷۳درصد افراد ساحلی به لیسه حمله می کنند و آن را می خورند در حالیکه در مورد مارهای داخلی این رقم فقط ۳۵درصد است. جفت مارهای داخلی و ساحلی با یکدیگر نشان داد که در این مورد بچه ها از نظر خوردن لیسه حد واسط بین والدین قرار می گیرند.وقتی از ژن در ارتباط با ساختمان یا رفتار به خصوصی صحبت می کنیم منظور آن نیست که صفت مذکور به وسیله یک ژن کد می شود.
ژن ها به صورت هماهنگ عمل می کنند و احتمال دارد که ژن های بسیاری تواما بر رجحان جفت گیری، یادگیری، آوازخوانی، تغذیه و الگوهای مهاجرت فرد تاثیر داشته باشند. در عین حال این امکان وجود دارد که تفاوت رفتار و فرد به علت تفاوت یک ژن باشد. تکوین رفتار، نتیجه کنشی پیچیده بین ژن و محیط است. فرض کنید که متخصص بوم شناسی رفتار با یک «لانه چرخ ریسک دم دراز»(caubatus Aegithalos) برخورد کند و بالافاصله تحت تاثیر اینکه لانه تا چه حد با شیوه زندگی حیوان سازگار است و اسستتار اعجاب آور و گرمی و استحکام آن قرار خواهد گرفت.
برای تکوین این سازگاری ها در پرنده می توان راه های مختلفی را در نظر گرفت، از جله; افراد می توانستند همگی از طریق آزمایش و خطا شیوه ساختن لانه خوب را یاد بگیرند با اینکه می توانستند از کار یک پرنده با تجربه تر تقلید کنند.
و بالاخره در خلال تکامل، ژن لازم برای بروز اعمالی که به ساختن لانه خوب منجر شود می تواند از طریق انتخاب طبیعی در جمعیت انتشار پیدا کند، زیرا افرادی که بهترین لانه ها را می ساخته اند بیشترین زادگان را نیز بر جای می گذاشته اند. در عین حال حتی اگر برای ساختن لانه در شکل در تنش به یادگیری نیاز باشد، باز هم تفاوت های ژنتیکی مربوط به استعداد یادگیری می تواند در تکامل مطرح باشد.
رفتار، بوم شناسی و تکامل
۱) انتخاب طبیعی در جریان تکامل به نفع افرادی عمل می کند که استراتژی تاریخچه یا چرخه زندگی که از سوی آنها اتخاذ شده، سهم ژن های آنها را در مخزن ژنی نسل های آینده به حداکثر برساند.
۲) بهترین شیوه موازنه بین بقا» فرد بالغ و کوشش های تولیدمثلی او در طی تاریچه حیاتش بستگی دارد به بوم شناسی، محیط فیزیکی محل زندگی فرد، رفتار غذایی، صیادان و... دارد.
۳) موفقیت فرد در بقا» و تولیدمثل شدیدا و به طور حیاتی به رفتار او بستگی دارد.
مواظبت والدین و سیستم جفت گیری
تفاوت گونه های مختلف از نظر مواظبت والدین و سیستم جفت گیری را می توان با محدودیت های فیزیولوژی و اکولوژیکی آنها مرتبط دانست. لقاح داخلی و تخصص هایی از قبیل ترشح شیر موجب می شود که ماده برای انجام مواظبت والدین مستعدتر باشد، در حالیکه لقاح خارجی، دفاع از قلمرو و نیاز بچه ها به مواظبت از سوی هر دو جنس، نرها را وادار می کند تا مواظبت های والدین را برعهده بگیرند. سیستم های جفت گیری را بر اساس گروه های کلی زیر می توان طبقه بندی نمود:
▪ تک همسری(monogamy); یک نر و ماده پیوند زناشویی تشکیل می دهند. این پیوند ممکن است کوتاه یا درازمدت(در بخشی از فصل تولیدمثل یا تمام آن و یا حتی تمام عمر) باشد. اغلب والدین، هر دو از تخم و بچه ها مواظبت می کنند.
▪ چند زنی(polygyny); هر نر با چند ماده جفت می شود اما هر ماده فقط با یک نر. ارتباط نر ممکن است همزمان با چندماده باشد(چند زنی همزمان) یا در پی هم(چند زنی متوالی). در چند زنی این ماده است که معمولا وظایف والدین را برعهده دارد.
▪ چند شویی(polyanbry); این درست برعکس چند زنی است. ماده همزمان با چند شوهر است(چند شویی همزمان) و یا در پی یکدیگر(چند شویی متوالی). در این مورد مواظبت های والدین اغلب توسط نر صورت می گیرد.
▪ هرج و مرج جنسی(promiscuity); نر و ماده هر دو چندین بار با افراد مختلف جفت گیری می کنند. لذا این مورد مخلوطی است از چند زنی و چند شویی. هر کدام از دو جنس ممکن است از تخم ها یا بچه ها مواظبت می کنند.
منبع:روزنامه ابتکار

مقدمه اي بر اکولوژي رفتار

رفتار شناسی گریزی است برای پاسخ به سوال هایی جالب و جذاب که ممکن است بعضی از آنها خیلی وقتها، با مشاهده ی یک جاندار از ذهن ما بگذرد و با مطالعه ی رفتار هایی از جانداران که با وجود زیبایی های فوق العاده ، کمتر مد نظر ما بوده اند یا دیده شده اند ؟
از جمله اینکه :
چرا بعضی از حیوانات انفرادی هستند در حالیکه دیگران به طور گروهی زندگی می کنند؟ چرا اغلب افراد قبل از جفت گیری معاشقه می کنند ؟ چرا آواز پرندگان از سوت های خالص ترکیب شده در حالی که آواز دیگران از وزها و تحریر ها ترکیب یافته است ؟
همچنین سوالاتی کمی و دقیق مانند اینکه :
چرا قلمرو مرغ شهد خوار مشتمل بر ( ۱۶۰۰) گل می باشد ؟ چرا جفت گیری سرگین نر به طور متوسط ۴۱ دقیقه به طول می انجامد ؟
در طی این مقاله سعی می شود ببینیم که رفتار حیوان چگونه با محیطی که در آن زیست میکند سازگاری یافته است. وقتی از سازگاری بحث می کنیم توجه ما به تغیراتی است که در جریان تکامل از طریق فرآیند انتخاب طبیعی صورت می گیرد .بر این اساس ابتدا نظریه ی داروین در قالب اصطلاحات ژنتیکی جدید به شرح زیر مطرح است :
۱) همه ی موجودات زنده دارای ژنهایی هستند که سنتز پروتئین را کد بندی می کنند. این پروتئین ها رشد و تکوین سیستم اعصاب ، ماهیچه ها و ساختمان بدن موجود را تنظیم و لذا رفتار وی را تعیین می کند.
۲) در درون هر جمعیت بسیاری از ژن ها دارای دو یا بیشتر فرم آلترناتیو یا آلل هستند که پروتئین واحدی را به فرم های کمی متفاوت از هم کد بندی می کنند. این خود موجب تفاوتهایی در رشد و توسعه می شود . لذا در درون جمعیت تغیرات ( variation ) وجود خواهد داشت.
۳) بین آلل های مختلف برای جایگزینی در یک موضع واحد روی کروموزوم رقابت وجود دارد.
۴) هر آللی بتواند نسخه های بیشتری از خود را در مقایه با آلل های دیگر باقی بگذارد و در نهایت جای فرم های آلترناتیو خود را در حمعیت می گیرد. لذا انتخاب طبیعی یعنی بقاء افتراغی آلل های آلترناتیو.
در نهایت فرد را بایستی به عنوان حامل موقت یا ماشین بقا دانست که از طریق آن ژنها دوام آورده و همانندسازی می کنند.( ۱۹۷۶ d.wkins )
ژن و رفتار
موضوع بوم شناسی رفتار موضوع تکامل رفتارهای سازشی در ارتباط با اوضاع بوم شناختی است. انتخاب طبیعی فقط بر روی تفاوت های ژنتیکی عمل می کند و لذا شرط آنکه رفتار تکامل پیدا کند ، آنست که :
۱) در درون جمعیت بایستی آلترناتیو های رفتاری موجود بوده و یا در گذشته وجود می داشته است.
۲) تفاوتها بایستی توارث پذیر باشند ، به عبارت دیگر منشاء بخشی از تفاوت ها باید ژنتیکی باشد.
۳) بایستی بعضی از آلترناتیوها موفقیت تولید مثلی بیشتر از دیگران ایجاد کنند.
▪ برای مطالعه تاثیر ژن بر رفتار سه روش عمده به کار می رود:
ـ استفاده از موتانهای ژنتیکی ،شیمیایی و تشعشعی . به عنوان مثال مگس های سرکه ی ماده یاد می گیرند که به طور انتخابی از بوی بخصوصی که با شوک الکتریکی تداعی شده اجتناب کنند. مگسهای موتانت کودن ( dunce ) یاد نمی گیرند که از شوک اجتناب کنند، هرچند که از سایر جهات رفتاری عادی هستند و می توانند وظایف ینایی را فرا بگیرند. به علاوه وقتی به مگس های عادی نیز باز دارنده فسفودیستراز سیکلیک ( آنزیم تجزیه کننده cAMP ) خورانده می شود آنها نیز قدرت یادگیری ضعیفی از خودشان نشان می دهند. یک موتانت دیگر به نام فراموشکار ( immnesiac ) نیز جدا شده که به طور عادی یاد می گیرد ، اما به سرعت فراموش می کند.
ـ تجربیات روی انتخاب مصنوعی : می توان از افرادی که خصوصیات رفتاری را به افراطی ترین مقدارش نشان می دهند استفاده کرد و آنها را به عنوان والدین ، در به وجود آوردن شجره های انتخابی به کار برد. مثلا سیرسیرک صحرایی Gryllus integer یا آواسر می دهد تا ماده را جلب کند و یا بی صدا سر راه ماده هایی را که به خواننده های دیگر جلب شده اند می گیرد. کید توانست نرهایی را نتخاب کند که زیاد و یا فقط به ندرت آوا سر می دادند و لذا که در تغیرات دوره آواز سازی نیز عنصر ژنتیکی دخالت دارد.
ـ مطالعه جفت هایی که تفاوت های ژنتیکی دارند. غالبا جمعیت های یک گونه که به لحاظ جغرافیایی متمایز باشند ، ریخت شناسی و رفتار متفاوت دارند این انعکاسی است از سازگاری های آنها با شرایط متفاوت بوم شناسی . اسیون ارنولد مارآبی راه راه ( Thamnophiselegars ) را در جنوب غربی آمریکا مطالعه کرده است. جمعیت های داخلی ( غیر ساحلی ) این مار بسیار آبزی بوده و اغلب در زیر آب از قورباغه ، ماهی و زالو تغذیه می کنند. جمعیت های ساحلی در خشکی می چرند و اغلب لیسه می خورند. در مطالعات مربوط به ترجیح غذایی در ازمایشگاه معلوم شد که مارهای وحشی که از مناطق داخلی شکار شده باشند از خوردن لیسه سر باز می زنند ، هر چند که نمونه های ساحلی لیسه را به خوبی می پذیرفتند. آزمایش هایی که با نمونه های بی تجربه نوزاد به عمل آمد نشان داد که ۷۳% افراد ساحلی به لیسه حمله میکنند و آنرا می خورند در حالیکه در مورد مارهای داخلی این رقم فقط ۳۵ % است.آرنولد افراد داخلی و ساحلی را با یکدیگر جفت نمود و دریافت که در این مورد بچه ها از نظر خوردن لیسه حد واسط بین والدین قرار می گیرند.
سسک ها اغلب بازدید کنندگان تابستانه اروپا هستند. اگر این پرندگان را در قفس نگه دارند در پائیز که زمان مهاجرت زمستانه در پرنده های آزمایشی موجود در قفس نشان داده که طول دوره ی بیقراری بستگی زیاد به فاصله ای دارد که فرد مهاجرت کرده است. وقتی جمعیت های شمالی مختلف گونه ی سسک سر سیاه با هم مقایسه شدند معلوم شد که دوره ی بیقراری در جمعیت های شمالی که بایستی را در انرژی را تا جایگاه زیست نه خود مهاجرت کنند ، طولانی تر است. به علاوه وقتی افراد جمعیت های شمالی ( آلمان غربی ) با افراد جمعیتهای جنوبی ( جزایر قناری ) جفت شدند ، زادگان آنها دوره ی بی قراری حد واسط از خود نشان دادند.
وقتی از ژن در ارتباط با ساختمان یا رفتار به خصوصی صحبت می کنیم منظور آن نیست که صفت مذکور به وسیله ی یک ژن کد می شود . ژنها به صورت هماهنگ عمل می کنند و احتمال دارد که ژنهای بسیاری تواما بر رجحان جفت گیری ، یادگیری ، آوازخوانی ، تغذیه و الگوهای مهاجرت فرد تاثیر داشته باشند. در عین حال این امکان وجود دارد که تفاوت رفتار و فرد به علت تفاوت یک ژن باشد.
تکوین رفتار نتیجه کنشی پیچیده بین ژن و محیط است. فرض کنید که متخصص بوم شناسی زفتار با یک لانه چرخ ریسک دم دراز ( Aegithalos caudatus ) برخورد کند ، و بالافاصله تحت تاثیر اینکه لانه تا چه حد با شیوه ی زندگی حیوان سازگار است و اسستتار اعجاب آور و گرمی و استحکام آن قرار خواهد گرفت. برای تکوین این سازگاری ها در پرنده سه راه مختلف را می توان در نظر گرفت:
افراد می توانستند همگی از طریق آزمایش و خطا شیوه ی ساختن لانه خوب را یاد بگیرند با اینکه می توانستند از کار یک پرنده ی با تجربه تر تقاید کنند. و بالاخره در خلال تکامل ، ژن لازم برای بروز اعمالی که به ساختن لانه ی خوب منجر شود می توانیته از طریق انتخاب طبعی در جمعیت انتشار پیدا کند ، زیرا افرادی که بهترین لانه ها را می ساخته اند بیشترین زادگان را نیز بر جای می گذاشته اند. در عین حال حتی اگر برای ساختن لانه در شکل در تنش به یادگیری نیاز باشد ، باز هم تفاوت های ژنتیکی مربوط به استعداد یادگی ری می تواند در تکامل مطرح باشد.
رفتار ، بوم شناسی و تکامل
۱) انتخاب طبیعی در جریان تکامل به نفع افرادی عمل می کند که استراتژی تاریخچه یا چرخه ی زندگی که از سوی آنها اتخاذ شده ، سهم ژنها یآنها را در مخزن ژنی نسل های آینده به حداکثر برساند.
۲) بهترین شیوه ی موازنه بین بقاء فرد بالغ و کوشش های تولید مثلی او در طی تاریچه حیاتش بستگی دارد به بوم شناسی ، محیط فیزیکی محل زندگی فرد ، رفتار غذایی ، صیادان و .... دارد.
۳) موفقیت فرد در بقاء و تولید مثل شدیدا و به طور حیاتی به رفتار او بستگی دارد.
مواظبت والدینی و سیستم جفت گیری
تفاوت گونه های مختلف از نظر مواظبت والدین و سیستم جفت گیری را میتوان با محدودیتهای فیزیولوژی و اکولوژیکی آنها مرتبط دانست.لقاح داخلی و تخصصهایی از قبیل ترشح شیر موجب میشود که ماده برای انجام مواظبت والدین مستعدتر باشد,در حالی که لقاح خارجی,دفاع از قلمرو و نیاز بچه ها به مواظبت از سوی هر دو جنس,نرها را وادار میدارد تا مواظبت های والدین را بر عهده بگیرند.
سیستم های جفت گیری را بر اساس گروههای کلی زیر میتوان طبقه بندی نمود:
۱) تک همسری(monogamy),یک نر و ماده پیوند زناشویی تشکیل میدهند.این پیوند ممکن است کوتاه یا دراز مدت (در بخشی از فصل تولید مثل یا تمام آن و یا حتی تمام عمر)باشد.اغلب والدین,هر دو از تخم و بچه ها مواظبت میکنند.
۲) چند زنی(polygyny),هر نر با چند ماده جفت میشود اما هر ماده فقط با یک نر. ارتباط نر ممکن است همزمان با چند ماده باشد(چند زنی همزمان)یا در پی هم(چچند زنی متوالی).در چند زنی این ماده است که معمولاً وظایف والدین را بر عهده دارد.
۳) چند شویی(polyandry),این درست بر عکس چند زنی است.ماده همزمان با چند شوهر است(چند شویی همزمان)و یا در پی یکدیگر(چند شویی متوالی).در این مورد مواظبت های والدین اغلب توسط نر صورت می گیرد.
۴) هرج و مرج جنسی(promiscuity).نر و ماده هر دو چندین بار با افراد مختلف جفت گیری میکنند. لذا این مورد مخلوطی است از چند زنی و چند شویی. هر کدام از دو جنس ممکن است از تخم ها یا بچه ها مواظبت کنند.
منبع:
تهیه کنندگان : شیما ترحمی – الگا عظیمی – ایلناز علیزاده – زهرا مومنی
بر گرفته از کتاب مقدمه ای بر اکولوژی رفتار
تالیف: کربوز و دیوسیس
ترجمه :عبدالحسین وحابزاده
انتشارات جهاد دانشگاهی چاپ سوم بهار ۱۳۸3