مقدمه:
بیماری سیاه زخم يک بيماري سمي و عفوني باکتريائي است و اين بيماري در بين گياهخواران اهلي شيوع دارد. شیوع این بیماری در عموم حیوانات وحشی و اهلی مانند: گاو، گوسفند، بز، شتر و گوشتخواران اتفاق میافتد. بیماری میتواند به انسانهایی که با حیوانات آلوده و یا بافت آلوده حیوانی سروکار دارند، سرایت کند. گفتنی است بیماری سیاه زخم عموماً در مناطق کشاورزی و در بین حیوانات شیوع مییابد. انسان نیز در تماس با حیوان آلوده و یا محصولات به دست آمده از حیوان آلوده، به بیماری مبتلا میشود. کارگرانی که با حیوان مرده و یا محصولات به دست آمده از حیوان مبتلا سروکار دارند، احتمال ابتلا به سیاه زخم برای آنها زیاد است این گونه آلودگی به سیاه زخم صنعتی مشهور است .ميکروب مسئول باسیلوس آنتراسیس يک باسيل درشت و مستقيم گرم مثبت است که در محيط هاي معمولي به خوبي رشد ميکند. در محيطهاي نامساعد ايجاد اسپور (هاگ) ميکند و خيلي مقاوم ميباشد. انتقال بیماری سیاه زخم به سه شکل پوستی، تنفسی و گوارشی است. چنانچه اسپور این بیماری از طریق هوا وارد مجاری تنفسی شود، فرم تنفسی سیاه زخم ایجاد می شود. علائم بیماری بستگی به نحوه تماس انسان با عامل بیماری دارد، ولی معمولاً این علائم در طی مدت ۷ روز ظاهر میشود. در شکل پوستی که شایعترین (در حدود ۹۵ درصد) نوع است عفونت سیاه زخم زمانی اتفاق میافتد که عامل بیماری که معمولاً در پشم، چرم و موی حیوان(مخصوصاً بز) آلوده وجود دارد، از طریق زخم و یا بریدگی پوستی وارد بدن شود. در فرم گوارشی ممکن است پس از مصرف گوشت آلوده به عامل سیاه زخم اتفاق بیفتد و علائم آن التهاب حاد دستگاه گوارش است .علائم اولیه شامل تهوع، کاهش اشتها، استفراغ ، تب و به دنبال آن دردهای ناحیه شکمی است .

انسان از راه تماس و دستکاري مواد آلوده دامي(‌پشم، پوست، گوشت و غيره) مبتلا ميگردد. اسپور این باکتری قادر است سالها در خاک باقی مانده و حیوانات را از این طریق آلوده کند. انسان در تماس با این حیوانات آلوده شده و بیمار میشود. همچنین از طریق خوردن گوشتهای آلوده نیز به فرم گوارشی بیماری مبتلا میگردد.

پودر استخوان خام که براي تغذيه چهارپايان مصرف ميشود يکي ديگر از راههاي سرايت ميباشد. ميکرب از راه خراش هاي کوچک و ناچيز پوست وارد بدن آدمي ميشود. گرفتاري از راه دستگاه تنفسي (دم زدن )‌ توسط گرد و غبار آلوده به ندرت ديده ميشود(در کارخانههاي پشم بافي و پشم شويي)‌ از راه خوراکي يا دستگاه گوارشي توسط گوشت خام يا نيم پز، شير خام و غيره آلودگي ميسر مي باشد.

علائم:
· زخم سياه: شايعترين فرم بيماري را در افراد بالغ و سالم نشان ميدهد و در محل ورود باسيل که اغلب قسمتهاي باز بدن است(صورت، گردن، دست، بازو) ديده ميشود. محل ورود باسيل اين بيماري بيشتر از صورت و گردن و بعد دست ها و تنه و بالاخره پاها ميباشد و اين نشان ميدهد که موضعهاي باز بدن که براحتي در معرض تلقيح قرار ميگيرند بيشتر به بيماري مبتلا ميشوند.

· ادم بدخيم: که زخم ابتدائي در آن ناپيدا بوده و ورم خيلي شديدي در محل ورود باسيل ملاحظه مي شود.

· مننگوآنسفاليت سياهزخمي: به دنبال زخم سياه به ويژه ادم بدخيم پيش ميآيد. علائم مننگوآنسفاليت ظاهر ميشود. مايع نخاع چرکي و حاوي تعداد زيادي باسيل سياه زخم مي باشد. در غياب درمان خطر مرگ و مير زياد است.

اشکال احشائي:

· سياه زخم ريوي: در اثر تنفس گرد و خاک آلوده به اسپورسياه زخم پديد ميآيد.

· سياه زخم روده اي و معدي: اين سياه زخم خيلي نادر مي باشد، ۳ تا ۵ روز پس از مصرف گوشت نيم پز آلوده يا غذاي آلوده ديگر با دردهاي شکمي، تهوع، استفراغ و تب آغاز ميشود .

· مننژيت ابتدائي سياه زخمي : بشکل يک مننگوآنسفاليت سير ميکند. هيچ نشانۀ پوستي و مخاطي در بيمار ديده نميشود. گرفتن مايع نخاع و آزمايش آن کليد تشخيص ميباشد. پيش بيني بيماري مربوط به تشخيص و درمان زودرس مي باشد .


درمان:
چنانچه درمان با آنتی بیوتیک مناسب انجام شود، مرگ و میر به ندرت اتفاق می افتد درمان با آنتي بيوتيک­هاي مناسب به مدت دو هفته انجام ميشود. برای درمان سیاه زخم پنیسیلین، تتراسیکلین و فلوروکونیلون (سیپرو) تجویز میشود. درمان آنتی بیوتیکی میتواند در کاهش ضایعات فرم پوستی بیماری سیاه زخم مؤثر باشد.

سرم درماني در اشکال دير درمان شده و اشکال خطرناک سودبخش ميباشد. البته استعمال دارو حتماً بايد با نظر پزشک باشد.


پيشگيري:
بهداشت فردي، واکسيناسيون دامها و انهدام دامهاي بيمار و خاموش کردن همه گيري دامي است. رعايت موازين بهداشتي در کارخانههاي پشم ريسي، پشم شويي، دباغي و غيره (بهداشت شغلي) نهايت ضرورت را دارد.